Beschrijving Bruggenhoofd Gent.

De bouw van Bruggenhoofd Gent als onderdeel van de Belgische fortificatiepolitiek.

De Bouw van Bruggenhoofd Gent was maar een klein onderdeel van de ganse fortificatiepolitiek die plaats had over het ganse Belgische grondgebied. U krijgt hier een chronologisch overzicht hoe deze fortificatie verliep voor België gekoppeld aan de ganse oorlogspolemiek in Gans Europa vanaf eind jaren '20 tot ook hier de hel losbarstte in mei 1940.

• De Bouw van Bruggenhoofd Gent.
  • De Belgische fortificatiepolitiek voor WO II
    • 1918 - 1929
    • 1930 - 1935
    • 1936 - 1938
    • 1939
    • Januari en Februari 1940
    • Maart en April 1940
    • 1 mei 1940 tem 9 mei 1940
  • Bruggenhoofd Gent als Fortengordel.
  • Korte beschrijving van het Belgisch leger voor mei 1940.
  • Korte beschrijving van het Duitse leger voor mei 1940.
  • Overzicht van de Belgische fortificaties voor mei 1940.
• De Structuur van Bruggenhoofd Gent.
• Een nadere blik op de technische kant van de bouw van de bunkers.
• Beschrijving van de binnenkant van de bunkers en hun bewapening.
• Camouflage van de bunkers.
• Enkele opmerkingen en tekortkomingen aan dit bruggenhoofd.
• De Achttiendaagse Veldtocht zoals beleefd aan Bruggenhoofd Gent.
• Het lot van Bruggenhoofd Gent na drie dagen strijd.

Het jaar 1939

Wat voorafging van 1936 tot en met 1938 op deze link.

Begin 1939 legde Hitler de nadruk op de extra Lebensraum die Duitsland nodig had om zijn ondertussen 85 miljoen inwoners voldoende levensruimte te schenken. Duitsland diende uit te breiden qua grondgebied, desnoods met militair geweld. In eerste instantie viel zijn oog nu op Tjechoslowakije.

Op 15 maart 1939 worden na onderhandelingen met Hitler de Tjechoslovaakse president Hacha en zijn minister van buitenlandse zaken zo goed als verplicht in te stemmen met de eisen van Hitler. Tijdens de onderhandelingen waren zelfs Duitse troepen reeds begonnen Tjechië te bezetten en het Tjechische leger te ontmantelen. Tjechië werd letterlijk door Duitsland bezet en Slowakije werd onafhankelijk als een Duitse Vazalstaat.

Op 22 maart 1939 droeg Litouwen zonder veel weerstand het Memelgebied over aan Duitsland. Ook dit gebied kende in hoofdzaak een Duitstalige bevolking.

Het was echter binnen Europa ondertussen ook te optimistisch te denken dat met de toegifte van Sudetenland, de annexatie van Tjechoslowakije en de afstand van het Memelgebied, de drang naar gebiedsuitbreiding van Duitsland zou gestild zijn. Nu kwam er een nieuwe eis naar Polen toe om Danzig opnieuw aan Duitsland te schenken. Daarnaast zou Polen ook een doorgang moeten geven over Pools grondgebied zodanig dat Oost-Pruisen opnieuw zou verbonden zijn met de rest van Duitsland. Polen weigerde dit. De grote Europese mogendheden Frankrijk en Groot Brittannië bleven achter de weigering van Polen staan.

Op 16 april 1939 wordt Albanië als een provincie toegevoegd aan Italië.

Op 27 april 1939 maakte de Belgische militaire staf zijn voorstellen bekend in verband met de organisatie van de verdedigingslinie tussen Antwerpen en Namen, de KW-linie genaamd naar de twee uiterste punten Koningshooikt en Waver. Het betrof hier een bunkerlinie naar het model van bruggenhoofd Gent die een continue antitankhindernis tussen Lier en Waver moest kunnen onder vuur nemen. Deze antitankhindernis bestond afhankelijk van het terrein ter plaatse uit antitankmuren en grachten, overstromingsgebieden, rivieren of andere bredere waterlopen en aaneengesloten cointetelementen (ook gekend als Belgische poorten). Het leger zou naar die lijn moeten kunnen terugvallen in geval van tegenspoed aan de Albertkanaal- en de Maasstelling.

Dezelfde Graf Zeppelin vloog trouwens in 1937 ook al eens boven onze contreien. Hier kunt hu hem de Capucienenlaan in Aalst zien overvliegen (Foto: Beeldbank Stad Aalst)

Op 23 augustus 1939 ondertekenen Duitsland en Rusland valselijk ondanks eerdere afspraken een overeenkomst waarbij Rusland instemt met een Duitse inval in Polen waarbij Polen letterlijk onder Duitsland en Rusland zou verdeeld worden.

Bovenaan: Schets uit het Duitse Denkschrift met rechts in het oranje de KW linie. Deze bunkerlijn liep vanaf Koningshooikt tot in Waver doorheen Leuven en de Dijlevallei. In totaal werden er 235 bunkers gebouwd opgesteld in een 3 dubbele lijnstructuur.

Daaronder: Enkele foto's (Replica's) van bunkertjes van deze bunkerlinie. Zoals ik reeds hogerop vermelde, was deze linie wel degelijk afgewerkt qua betoneren maar zeker nog niet qua camouflage. Daarom werd in hoofdzaak afgezien van camouflage zoals aan bruggenhoofd Gent veelvuldig toegepast. Men is zeker 90% van de bunkers enkel gaan glad cementeren waarna men deze cementering zeer fraai is beginnen beschilderen. Hierdoor kregen ook deze bunkers eveneens het uitzicht van huisjes en zelfs bv een café zoals dit bunkertje in Duffel (foto rechtsboven). Dat men wel heeft gepoogd nog te camoufleren zoals aan TPG mag ook blijken uit de foto van een bunker rechtsonder waar de baksteen camouflagewand slechts gedeeltelijk is afgewerkt geraakt toen de strijd losbarstte.

Deze hoofdstelling zou uiteindelijk de vesting Antwerpen, die een doorgang gaf tot aan de zee via de haven en de Schelde, aansluiten op de vesting Namen en zijn fortengordel. Beiden werden verbonden met elkaar door middel van de KW-linie, een verdedigingslinie in de diepte uitgebouwd door middel van verschillende bunkerlijnen (voorlinie, tussenlinie en achterlinie). Eenmaal voorbij Waver ging deze linie over op een aaneensluiting van anti-tankhindernissen en overstromingsgebieden. Een groot gedeelte van deze overstromingsgebieden is nog uitgewerkt in 1939 tot de meidagen 40 door de aanwezige soldaten. Grote gedeeltes zijn uiteindelijk nooit afgewerkt geraakt.

De hoofdbedoeling was dan ook de Antwerpse forten te linken aan deze van Namen en dan alles af te sluiten tot de Franse verdedigingsgordel, de Maginotlinie, ter hoogte van Sedan. In praktijk zou deze laatste verbinding echter nooit sluitend worden gemaakt en de zwakke schakel van het ganse systeem worden.

Op 31 augustus 1939 wordt door middel van een list de indruk gewekt dat Polen de Pools-Duitse grens had overschreden. Er werden 12 Duitse zware misdadigers in Poolse militaire uniformen terechtgesteld en dan getoond aan de buitenlandse pers om zo de indruk te wekken dat Polen Duitsland had aangevallen. Dezelfde dag vond nog een gelijkaardige schijnvertoning plaats in een radiostation waarbij nog een 13e in burger geklede gevangene geëxecuteerd werd en achtergelaten als bewijs. Op die wijze werd via de radio de boodschap verspreid dat Polen Duitsland wou aanvallen en opgeroepen aan de Polen massaal aan te sluiten bij het Poolse leger en de strijd op te nemen tegen Duitsland. Deze beide schijnvertoningen zouden voor Hitler misbruikt worden als reden voor wat de Duitse inval in Polen zou worden de dag nadien.

Als vervolg op de schijnvertoningen van de dag voordien ontploft op 1 September 1939 het Europese kruitvat. Duitsland valt Polen binnen. Duitsland weigert elke eis tot terugtrekking uit Polen op vraag van Frankrijk en Groot Brittannië. Beide staten kunnen op dat moment niets anders meer doen dan Duitsland de oorlog verklaren wat ook gebeurt op 3 september 1939. Tijdens de ganse Poolse veldtocht verbiedt Hitler uitdrukkelijk alle Duitse troepen zelf militair contact te maken met de Franse troepen aan de grenzen met Duitsland.

Als gevolg van deze vrij rampzalige wending, krijgt de Belgische mobilisatie nog een vervolg:

• Op 3 september werden de transporteenheden en de resterende reservedivisies opgeroepen (7e, 9e, 10e en 12e Infanteriedivisies).
• In de periode tussen de 11e september en de 13e januari werden de divisies van tweede reserve opgeroepen.

Op deze manier kwam het Belgische leger tot een totale bezetting van:

• 4.800 officieren.
• 16.500 reserve-officieren.
• 30.000 beroepssoldaten.
• 47.000 dienstplichtigen van de lichting van dat jaar.
• 500.000 opnieuw opgeroepen soldaten uit oudere lichtingen.

Schets uit Duitse Denkschrift über die Belgisches Landesbefestigung van de Belgische bunkers nog gebouwd aan de Belgische kust. Rechts een voorbeeldfoto van een van die bunkertjes (Replica)

16 September 1939 - De KW-Linie. Deze 80 km lange verdedigingslinie is zo goed als klaar geraakt voor gebruik. Er wordt dag en nacht gewerkt om de stelling volledig gevechtsklaar te krijgen.

Gezien onze neutraliteit is men nog bezig een laatste verdedigingslinie, aansluitend bij de KW-linie tussen Waver en Ninove, aan te leggen. Deze bunkerlinie met bijhorende anti-tankversperringen is letterlijk gebouwd tegen een mogelijke aanval komende uit Frankrijk.

Eke. Rond deze periode krijgen soldaten ingekwartierd in de regio van Bruggenhoofd Gent nabij de Schelde, onder andere te Eke, de opdracht voor het aanleggen van loopgraven.

Op 6 Oktober 1939 licht Hitler in een toespraak op de Rijksdag zijn verkregen situatie nader toe. Hij verklaart bereid te zijn op basis van de op dat moment verkregen terreinwinst (volledig Polen), bereid te zijn tot het aanvatten van vredesonderhandelingen.

Ondertussen zijn de oostelijks gepositioneerde aanvalstroepen allen reeds verhuisd in de richting van de westelijke gebieden, de grenzen met Nederland, België en Frankrijk dus. De eerder veroverde gebieden zijn in handen van een bezettingsmacht.

Langs de grenzen van Nederland en België alleen al stonden op dat moment meer dan 50 Duitse divisies klaar voor een mogelijke aanval. Dit aantal zou in de komende maanden nog oplopen tot 70. Belgische inlichtingendiensten leveren berichten aan van continue aanvullingen van deze divisies in de vorm van nieuwe troepen, oorlogsmateriaal, munitie, materieel om eventueel opgeblazen bruggen in snel tempo te kunnen herstellen of vervangen,...

In November 1939 beslist de Franse legerleiding in geval van een Duitse inval in België mee stelling te zullen nemen aan de Dijlestelling, de KW-linie dus.

Er volgt een nieuwe algemene mobilisatie in België op 7 november 1939. De Belgische ambassade in Berlijn vermoedt dat de inval in Belgie zal plaatsvinden in de nacht van 11 op 12 november. Ook deze keer blijkt het om een loos alarm te gaan.

Het Belgische leger is sinds de Duitse aanval op Polen volledig gemobiliseerd. Omdat men nog totaal niet wist uit welke richting een eventuele aanvaller kon doorbreken was dit voor het kleine België met toch heel wat bedreigde grenzen, niet evident om te verdedigingen en te bepalen hoe de troepen te posteren bij de grenzen. De aanval van Duitsland kon in feite zowel doorheen Nederland, doorheen Noord-Frankrijk of rechtstreeks vanuit Duitsland komen. Daarom dat België in feite meer dan 600 km grens diende te proberen verdedigen, wat met zijn huidige troepenmacht amper mogelijk was.

Schets: Boek Mai 1940 - La Bataille de Belgique - M. Fouillien et J. Bouhon

De Centrale verdediging

Dit was enerzijde de Fortengordel rond Liege alsook de bijkomende 3 forten die nog extra werden gebouwd oostelijk van Liege, namelijk Neufchateau, Battice en Pepinster.

Schets: Boek Mai 1940 - La Bataille de Belgique - M. Fouillien et J. Bouhon

De Noordelijke verdediging

Deze stelling bestond uit de stellingen achter het Albertkanaal met bijkomend nog meer vooruitgeschoven stellingen achter het Maas-Scheldekanaal en zelfs het Turnhoutkanaal.

Schets: Boek Mai 1940 - La Bataille de Belgique - M. Fouillien et J. Bouhon

Binnen deze verschoven grensverdedigingen, was er alvast tijdelijk niet direct een troepenbezetting rond de regio Gent voorzien.

10 November 1939

Op 10 November 1939 weten geallieerde inlichtingendiensten van onderstaande Duitse troepenformaties in de directe omgeving van geallieerde grenzen:

• 12 Divisies tussen Denemarken en de Rijn
• 30 Divisies tussen de Rijn en Malmedy
• 40 Divisies tussen Malmedy en Prüm (nabij grens België - Luxemburg)
• 20 Divisies tegenover Maginotlinie (Duits-Franse grens)
• 10 Divisies langs de Rijn tussen Palatinat en de Zwitserse grens
• 15 Divisies in reserve tussen Ruhr en Mannheim
• 6 Pantserdivisies verdeeld over deze grensgebieden (voortdurend verplaatst). Elke pantserdivisie omvatte zo een 5 à 600 pantsers.

In totaal had men dus weet van 137 Divisies. In praktijk waren dit er nog 4 meer, 141 namelijk.

De Franse troepen bestonden uit een 100 tal Divisies waarvan.

• 15 Divisies van 2e reserve (niet echt veel voorstellend dus)
• 12 Divisies waren troepen origineel bedoeld om bestaande Forten te verdedigen.
• Nog eens 30 Divisies waren eveneens als minder uitgerust te beschouwen.

Het Franse leger omvatte als enige ook nog 3 pantserdivisies met elk 156 tanks en nog eens 3 Divisies licht gepantserde eenheden met telkens 48 pantserwagens en 200 lichte tanks. Vaak waren deze pantsers al van mindere kwaliteit tot zelfs origineel gedeclasseerd maar bij gebrek aan beter nog altijd in gebruik.

De Britse troepen (Expeditiekorps) die al aanwezig waren op Frans grondgebied konden hier nog een 10 tal Divisies aan toevoegen. Deze hadden amper de beschikking over pantservoertuigen.

Het Belgische leger omvatte 23 Divisies waarvan 6 te beschouwen als 2e reserve (eveneens niet zoveel voorstellend dus).

Het Nederlandse leger omvatte 9 Divisies.

Ook qua luchtmacht was de geallieerde troepenmacht totaal overklast. Zo stonden er 2 Duitse jachtvliegtuigen tegenover elke geallieerde jager. Bij bommenwerpers was deze verhouding zelfs 1/9.

Wat waren de ideeën van hoe de strijd ging verlopen volgens de verschillende betrokken partijen in het dreigende conflict.

Van Duitse kant.

Deze waren er zich voldoende van bewust dat een directe aanval door de gigantische complexen van de Maginotlinie tussen Duitsland en Frankrijk, heel zware militaire verliezen zou opleveren aan beide zijdes en niet noodzakelijker wijze zou slagen. Voor hen was het eenvoudigste scenario doorheen België en Nederland door te stoten, hierbij de legers van België en Nederland zo snel mogelijk volledig te ontregelen en uit te schakelen. Dan zou een doorbraak doorheen de minder uitgewerkte gedeelte van de Maginotlinie vanuit België in de zone tussen Sedan en de kust, veel gemakkelijker kunnen verlopen. Dit diende allen vrij snel te kunnen verlopen, wilde men niet gestoord worden door extra nieuwe aangeleverde nog aan te voeren of te verplaatsten troepen uit zowel Groot-Brittannië als Frankrijk.

Van de Nederlandse troepen was men van bij het begin niet zo bevreesd omdat men deze als zwak beschouwde. Ook zou het sowieso te lang duren vooralleer geallieerde hulp hen zou kunnen komen helpen.

Bovenstaande schets toont hoe de Duitse plannen voor Frankrijk aan te vallen door gebruik te maken van het Belgische grondgebied origineel gepland worden. (Schets Replica)

Om de sikkelbeweging die ook al in WOI werd toegepast vlot te kunnen uitvoeren vreesde men wel de Belgische fortificaties in de regio Luik en Namen. Vooral het nieuwe gebouwde fort van Eben Emael speelde hen parten. Dit zou zeer snel uitgeschakeld moeten kunnen worden met inbegrip van het proberen in handen krijgen van zoveel mogelijk onbeschadigde bruggen over het Albertkanaal in dezelfde regio.

Eenmaal men dan kon doorstoten, zou worden afgebogen richting Sedan om zo ook de Franse Maginotlinie (ondoordringbaar beschouwd maar niet meer in die zone) te doorbreken. Dan was het een kwestie om de troepen opgesloten en voorzien rond de Maginotlinie daar gevangen te zetten (nutteloos te maken) en definitief buiten strijd te zetten. Dit kon dan ook met de snel op de eerste zwaar gemotoriseerde troepen volgende troepen, vooral bestaande uit goed bewapend voetvolk (maar al heel wat minder mobiel dan de eerste mobiele binnenvallende troepen) hierbij in te schakelen.

Van geallieerde kant

Ook hier was men zich bewust van een eventuele herhaling van het in WOI reeds uitgevoerde maar niet ten volle gelukte plan Von Schieffen. Dit voorzag ook deze doorbraak door België om dan zo Noord-Frankrijk binnen te vallen.

Men achtte de aanwezige troepen echter voldoende in staat een dergelijke doorbraak te kunnen afslaan. Het gros van de Franse sterkste troepen bevonden zich in het noordoosten, noorden en noordwesten van de zwaar uitgewerkte Maginot-linie. Men had 3 scenario's voorzien om een eventueel doorbrekende Duitse aanvaller te proberen blok zetten:

• Stelling nemen op de Frans-Belgische grens, noordelijk van de bestaande zware Maginotlinie die dan bijkomende steun zou kunnen bieden.
• Een 2e verdedigingsmogelijkheid zou zijn door te trekken doorheen België en meteen terug te trekken op de Scheldestelling tot in Antwerpen.
• Een 3e verdedingsmogelijkheid was vanuit Sedan de lijn in handen te houden richting de Naamse Forten en zo richting Antwerpen, wat letterlijk overeenkomt met de nieuw gebouwde Belgische KW-linie.

Specifieke extern gebruikte bronnen:

• Notre Systeme de Fortification vue d'ensemble (Ongedateerde tekst, allicht van rond 1935 - auteur niet gekend) - Centrum voor Historische Documentatie van de Krijgsmacht te Evere - Dossier 512.
• Mai 1940 - La Bataille de Belgique - M. Fouillien et J. Bouhon